Iść w trupa

Przetrenowanie jest formą przewlekłego zmęczenia, które powstaje w wyniku zachwiania równowagi pomiędzy treningiem a odpoczynkiem w wyniku zbyt intensywnego treningu. W początkowej fazie wyniki ulegają poprawie, jednak później dochodzi do stabilizacji formy sportowej. Dalszy brak poprawy wyników zachęca sportowca do dalszego zwiększania obciążeń treningowych, co w konsekwencji pogarsza jeszcze bardziej warunki odpoczynku.

Wreszcie dochodzi do znacznego pogorszenia wyników sportowych oraz zmian w osobowości i usposobieniu zawodnika.

Objawy przetrenowania

Subiektywne
• niechęć do treningu,
• apatia,
• rozdrażnienie,
• złe samopoczucie,
• bezsenność,
• stany lękowe,
• utrata apetytu,
• bóle mięśniowe, stawowe.

Obiektywne
• pogorszenie wydolności,
• pogorszenie wyników sportowych,
• wydłużenie czasu reakcji,
• pogorszenie umiejętności technicznych,
• pogorszenie odruchów ścięgnistych,
• drżenie kończyn,
• nadmierna potliwość,

Laboratoryjne

• zwiększenie zużycia energii i tlenu,
• zmiany w EKG,
• obniżenie stężenia mleczanów we krwi przy maksymalnym obciążeniu,
• zmniejszenie zapasów glikogenu mięśniowego i wątrobowego,
• spadek hematokrytu, hemoglobiny i liczby erytrocytów,
• spadek koncentracji testosteronu we krwi,
• wzrost koncentracji kortyzolu we krwi,
• spadek stosunku testosteronu do kortyzolu.

Natomiast do czynników sprzyjających wystąpieniu stanu przetrenowania zalicza się: niedobory żywieniowe, choroby bakteryjne, małą ilość snu, stosowanie używek i środków dopingujących.

Początkowy okres przetrenowanie może być ubogoobjawowy, gdzie zwiastunem mogą być objawy ze strony nerwowego układu wegetatywnego.

Wyróżnia się tu dwa typy przetrenowania:

Przetrenowanie sympatykotoniczne (basedowoidalne) - charakteryzuje się przewagą stanów pobudzenia, występuje tu: niepokój, stan rozdrażnienia, spadek masy ciała, zaburzenia snu, poczucie choroby, szybsze męczenie, zaburzenia stosunków międzyludzkich. Obserwuje się tu dobre samopoczucie sportowca, ale jego wydolność wskutek upośledzenia wypoczynku jest zmniejszona. Obserwuje się również zwiększenie liczby infekcji, głównie górnych dróg oddechowych. Ten rodzaj przetrenowania występuje w wyniku zastosowania bardzo intensywnego treningu bez wcześniejszego przygotowania. Przetrenowanie to można zwykle wyleczyć w okresie 1 - 2 tygodni.

Leczenie polega na znacznym zmniejszeniu obciążeń treningowych. Stosuje się tu treningi wytrzymałościowe o małej intensywności i aktywny wypoczynek. Natomiast z zabiegów odnowy biologicznej zalecane są: masaż relaksujący, kąpiele w temperaturze obojętnej z dodatkami soli, kąpiele CO2, naświetlania ultrafioletem.

Dieta powinna być pełnowartościowa o charakterze zasadowym z dodatkiem preparatów wielowitaminowych, stosuje się również leki uspokajające i nasenne. Zaleca się również zmianę środowiska, np. góry.

Przetrenowanie parasympatykotoniczne (addisoidalne) - ten typ przetrenowania jest trudny do zdiagnozowania, ponieważ przebiega powoli i narasta niepostrzeżenie (bomba z opóźnionym zapłonem!). Jednym z jego pierwszych objawów jest znaczne zwolnienie tętna, nawet poniżej 40 uderzeń na minutę. Kolejnym, bardzo częstym objawem, jest słaby duch walki. Ponieważ występuje tu dobra tolerancja obciążeń o dużej objętości, natomiast w przypadku wysiłku o dużej lub bardzo dużej intensywności zawodnik odczuwa tzw. "martwy punkt", którego nie potrafi przezwyciężyć. Główną przyczyną tego rodzaju przetrenowania jest zastosowanie zbyt dużych obciążeń treningowych o dużej objętości, niedostosowanych do możliwości organizmu zawodnika.

Przetrenowanie to można wyleczyć w czasie kilku tygodni, w cięższych przypadkach - kilku miesięcy. W początkowym okresie wystarczy zmniejszyć obciążenia treningowe przez okres 2 - 3 tygodni i zrezygnować w tym czasie z uczestnictwa w zawodach. Leczenie tego rodzaju przetrenowania opiera się na znacznym zmniejszeniu objętości treningowej. Wprowadza się trening metodą zmienną i interwałowy oraz ćwiczenia rozluźniające. Z zabiegów odnowy biologicznej stosuje się: masaże pobudzające, krótkie seanse w saunie o wysokiej temperaturze z za-stosowaniem polewania zimną wodą, bicze wodne ciepłe i zimne na zmianę. Zalecana jest dieta kwasowa, bogata w witaminy i białka.

Zalecana jest również zmiana klimatu na pobudzający, np. morze.

Natomiast w przypadku wystąpienia ostrych objawów przetrenowania takich jak: znaczne obniżenie wydolności, powysiłkowe kołatanie serca, bezsenność i wystąpienie zadyszki w spoczynku, niezbędne jest leczenie szpitalne. Taki stan może spowodować przerwanie treningów nawet na pół roku, a podobno sport to zdrowie...

Na koniec proponuję kilka profilaktycznych zasad, przeciwdziałających wystąpieniu obu typów przetrenowania:
• indywidualizacja treningu,
• stopniowe zwiększanie częstotliwości, objętości i intensywności treningu,
• rejestrowanie objętości i intensywności treningu,
• unikanie akumulacji zmęczenia, należy zapewnić dostateczny odpoczynek po większych obciążeniach,
• unikanie monotonii podczas treningów,
• kontrola porannego tętna, wagi ciała i czasu snu,
• prowadzenie higienicznego trybu życia,
• okresowe badania lekarskie.

Tekst: Miłosz Czuba, zdjęcie: Marek Sojka

Pełny tekst artykułu znajdziesz w magazynie bikeBoard 5/2005